Platoon

الیور استون هرگز ویتنام را فراموش نکرد، چون او خود همانند قهرمانان فیلم‎هایش برای شرکت در جنگ ویتنام داوطلب شد و همانند بسیاری از آنان نیز خیلی زود از اثرات مخرب و ویرانگر این جنگ آگاه گشت. در طی این ماجراجویی دوبار هم زخمی شد و دو مدال شجاعت نیز از سوی ارتش دریافت کرد. اما آن‎ها نیز باعث نشدند که بعدها به خطایش مبنی بر شرکت در جنگ اذعان نکند و مدال‎هایش را هیچ چیز نخواند. به هرحال استون سه فیلم در مورد جنگ ویتنام ساخته است. البته سه فیلمی که به طور صریح و آشکار به این جنگ می پردازند وگرنه با کمی دقت در لایه‎های پنهان فیلم‎های دیگرش متوجه می‎شویم که در کلّ جهانِ فکری استون همواره تحت تاثیر گذشته‎ی تلخی بوده که او را به چنین قضاوت‎هایی واداشته است. در اصل استون از معدود فیلمسازان آمریکایی است که به موضوع جنگ ویتنام، مکرر و از زوایای گوناگون پرداخته و این تکرار به جز یک واکاوی جسورانه در سه گانه‎ی جنجال برانگیزش (جوخه، متولد چهارم جولای و آسمان و زمین) در فیلم‎های دیگری چون سالوادور Salvador، جی اف کی JFK و نیکسون Nixon نیز قابل ردیابی است.

نگاه بی‎پرده و عریان استون به پلیدی‎های جنگ و پرداختن به قربانیان بی‎شمار آن هرگز به سمت اعتدال در تصویرسازی نمی‎رود. زیرا او برخلاف سایر فیلمسازان صاحب دغدغه، در حین بازسازی روابط گذشته فقط به آسیب‎شناسی اثرات یک حادثه بر روی آدم‎های درگیر در ان نمی‎پردازد، بلکه برای اولین بار و در مقام یک مصلح اجتماعی نفس حمله‎ی آمریکا به ویتنام را به چالش می‎کشد. جنگ ویتنام در سال 1976 به پایان می‎رسد و هالیوود در تولید فیلم‎هایی که می‎کوشند به تاثیر جنگ بر روح و روان آمریکاییان، به خصوص سربازان از دیدگاهی انتقادی بنگرند درنگ نمی‎کند. برای مثال اسکورسیزی در همان سال راننده تاکسی Taxi Driver را می‎سازد و بعد از او مایکل چیمونو، شکارچی گوزن The Deer Hunter را در سال 1978 و کاپولا، اینک آخرالزمان Apocalypto Nowرا در سال 1979 جلوی دوربین می‎برند. اکنون می‎توان ادعا کرد که این فیلم‎ها، صرفا به تاثیر جنگ بر روی افراد می‎پردازند و محتاطانه هرگز مشروعیت آمریکا در اقدام به شرکت در این جنگ را به چون و چرا نمی‎گیرند. در این فیلم‎ها هنوز رگه‎هایی از میهن‎پرستی آمریکایی و اشاره به خطرناک بودن دشمن و آن سادیسمی که گویی آمریکا را وادار به این جنگ کرده، به شدت دیده می شود. همچنین اشاره به اینکه کهنه سربازان آمریکایی هم‎چنان و پس از پایان جنگ قهرمانانی هستند که این بار تصمیم گرفته‎اند در داخل کشور دست به عصیان و متعاقب آن پاکسازی بزنند. برای مثال در اینک آخرالزمان ستوان ویلارد با بازیمارتین شین مامور شده تا سرهنگ کورتز گستاخ را که به زعم رئسای بلندپایه‎ی ارتش تمرد کرده و سر به شورش گذاشته، بیابد و بکشد یا در راننده تاکسییک کهنه سرباز جنگ ویتنام با بازی رابرت دنیرو این بار و پس از جنگ به عیاری تنها و جنگجویی شهری بدل می‎شود که سعی می‎کند دست به اصلاحاتی، البته به شیوه‎ی خودش بزند. این فیلم‎ها هرچند از لحاظ ساختار شاهکار و بیادماندنی‎اند اما از لحاظ به چالش کشیدن ماهیت این جنگ ناتوانند. من حیث مجموع شاید بتوان فیلم بازگشت به خانه Coming Home ساخته‎ی هال اشبی را که محصول 1978 است، تنها فیلم این دوره خواند که دخالت ایالات متحده را در جنگ ویتنام به چالش می‎کشد. به هرحال این تجربه در اواخر دهه‎ی 70 تداوم نیافت تا در دهه‎ی 80 این استون باشد که با جوخه (1986) وحشت واقعی جنگ را به روی پرده بیاورد؛ آن هم در دهه‎ای که شاهد حضور قهرمانان جعلی و دروغینی از واقعیت دهشتناک گذشته بودیم. استالونه در سری فیلم‎های رمبو و کروزفیلم‎هایی هم‎چون تاپ گان کاریکاتورهایی از یک کهنه سرباز عاصی شده بودند. در این میان استون با عرضه‎ی فیلم جوخه Platoon که فیلمنامه‎اش را نیز در سال 1976 یعنی درست پس از اتمام جنگ نگاشته بود، یکباره معادلات گذشته را به هم ریخت.

جوخه روایت جوانی تحصیلکرده از خانواده‎ای مرفه بود که در اثر تبلیغات افراطی دستگاه حکومتی به ارتش می‎پیوندد و به ویتنام اعزام می‎شود تا به آرمانهای ناسیونالیستی‎اش عمل کند؛ اما پس از ورود به ویتنام واقعیت‎های جنگ یک به یک بر او آشکار می‎شوند و او ناظر و سپس رفته رفته درگیر در منازعاتی می‎گردد که نه در برابر دشمن عینی، بل در میان افراد خودی ایجاده شده است.

استون در جوخه از سرباز کریس تیلور که به مثل بازیچه‎ای می‎ماند، شروع می‎کند و به دیگران می‎رسد. در این فیلم حضور ویتنامی‎ها بسیار نامحسوس است؛ زیرا در اصل آن‎‎ها سوژه‎ی اصلی فیلم نیستند و آن‎چه برای فیلمساز مهم جلوه می‎کند، به تصویر کشیدن تنش‎هایی است که در بین سربازان آمریکایی بروز پیدا می‎کند. این تنش‎ها البته به واقعیت شبیه‎ترند، زیرا از سوی کسی بیان می‎شوند که خود در گذشته آن‎ها را تجربه کرده است. برای همین هم مخاطبین فیلم در مدت دو ساعت با جهانی پر از جزئیات روبرو می‎شوند که قبلا ندیده یا نشنیده‎اند. این‎که چگونه در طول جنگ سربازان آمریکایی دست به پاکسازی دهکده‎های ویتنامی زده‎اند و یا در مقابل واحدهای منظم حریف مقابل به چه شیوه‎هایی دست یازیده‎اند. گویی ویرانی از دید استون تنها رسالتی بوده که سربازان آمریکایی با خود به ویتنام آورده بودند. و در این میان خود آن‎قدر دچار لطافت و بیهودگی‎اند که برای رسیدن به آرامشی دروغین حتی به جیب سرباز کشته شده‎ی دشمن هم رحم نمی‎کنند و موادمخدری را که او برای تسکین آلام خود حمل می‎کرده برمی‎دارند تا مصرف کنند؛ و این همان پلیدی لجام گسیخته‎ای است که عریان نشان داده می‎شود و دیگر جایی هم برای سویه‎ی خیری باقی نمی‎گذارد تا لااقل ما مخاطبین به تقابل و تضاد بین خیر و شر مطلق بیندیشیم و احیانا در این میان به نتیجه‎ای برسیم. سرباز کریس تیلور که متحیر از حضور در چنین فضای متناقضی، به گریز می‎اندیشد تنها چاره را در کشتن استوار بارنزی می‎یابد که از دید او بانیِ شر است. او فکر می‎کند با این عمل می‎تواند مرزهای ایجاد شده را بشکند اما غافل از این حقیقت است که اصلا مرزی وجود ندارد و سیاهی در هر صورت سرنوشت او خواهد بود. بالاخره کریس، بترنز را می‎کشد و این‎گونه احساس رستگار شدن می‎کند اما چنان‎که بعدها خواهیم دید استون خود درمورد کریس چنین نمی‎اندیشد و دغدغه‎اش با این پایان‎بندی به سرانجام نمی‎رسد.

منبع: آکادمی هنر