The Good, the Bad and the Ugly

نگاهی به فیلم خوب، بد، زشت

خوب،  بد، زشت دومین فیلم وسترن سرجیو لئونه است. وسترن های او که ملیت  ایتالیایی دارد به «وسترن اسپاگتی» معروف است که ترکیبی از فرهنگ ایتالیایی  و آمریکایی را دارا است و نسبت به نوع آمریکایی اش دارای خشونت بیشتری  است. لئونه دنیای خاص آدم هایی را به تصویر می کشد که در فاصله میان خوبی و  بدی، راستی و ناراستی، اعتماد و عدم اعتماد و کشتن و نکشتن همدیگر برای  بقا در تردیدند. او سه شخصیتی را نشان می دهد که تنها هستند و برای باقی  ماندن باید بجنگند. آنها انسان هایی یک بعدی بار آمده اند و نوعی دیگر از  زندگی را نیاموخته اند و مجبور به اینگونه زندگی اند، پس به ناچار سعی  دارند همین هویت نصفه نیمه خود را حفظ کنند. کافی است در چنین فضایی یک  لحظه احساسات بر عقل قهرمان غلبه کند و این مساوی است با نیست شدن به همین  راحتی. پس نوع زندگی آنها ایجاب می کند که از عواطف دوری کنند. البته آنچه  در ذهن این آدم ها حکمفرما است مطلق گرایی است چیزی که به سبب زندگی در  بیابان و بدویت به وجود آمده است ولی می توان ردپای نسبی گرایی را هم در  لابه لای آن دید، مثلاً شخصیت بلوندی با بازی تکرار نشدنی کلینت ایستوود با  وجودی که جزء همین افراد است و محیط زندگی اش ایجاب می کند که کاملاً مثل  آنان رفتار کند، گاهی ترجیح می دهد که اندکی هم تساهل به خرج دهد و چندین  بار ماریو رومرو را که به عنوان کاراکتر زشت از او یاد می شود در برابر آن  همه بلایی که سرش آورده ببخشد و در آخر فیلم او را در بیابان تنها ول نکند.  در واقع این افراد مغلوب جغرافیا و محیط اطراف خویشند و چاره ای جز  اینگونه زندگی ندارند. این مفهوم را از دیالوگ دو نفره رومرو با برادرش که  لباس مذهبی پوشیده و رومرو را سرزنش می کند هم می توان شنید که در جواب او  می گوید: «تو برای این کشیش شدی که جرأت نداشتی شغل پرخطر مرا انتخاب کنی. »  در آن بیابان که هر طور شده باید برای بقا جنگید شاید کشیش شدن نوعی عافیت  طلبی و برگزیدن کار ساده تر باشد تا اعتقاد درونی و این عقیده رومرو است.  خوب، بد، زشت از بین آن همه آدم روی سه نفر زوم می کند که در یک تقسیم بندی  ساده شاید بشود باطن آنها را به خوب و بد و زشت تقسیم کرد اما اگر بخواهیم  پیچیدگی های روحی انسان و شرایطی که از اطراف به آنها تحمیل می شود را در  نظر بگیریم احتمالاً این تقسیم بندی زیاد درست نباشد. این سه نفر سه وجه  مثلثی را تشکیل می دهند که ظاهراً خباثت و پلیدی در آنها به اوج خودش می  رسد و البته باید اضافه کنیم مهارت و زیرکی منحصر به فرد آنها را که به  واسطه آن تا پایان ماجرا زنده می مانند و تن به مرگ نمی دهند. از رفتار  آنها نوعی پوچ گرایی را می توان در ذهنیت شان حدس زد. انگار برای آنها  زندگی و مرگ زیاد فرقی نمی کند، بارها تا یک قدمی مرگ جلو می روند ولی نمی  میرند و با این حال نوعی اعتمادبه نفس یا شاید آسودگی خیال به خصوص در  بلوندی وجود دارد که تحسین تماشاگر را برمی انگیزد. نقش قسمت و سرنوشت در  این فیلم قابل اهمیت است. انگار نیرویی نمی خواهد در بین این همه کشت و  کشتار این سه نفر بمیرند و باید زنده بمانند تا به آن دوئل سه نفره در  پایان فیلم در گورستان میان مردگان برسند، این درحالی است که در این بیابان  که مرگ از هر سو می بارد، هر آن امکان دارد سرنوشت این آدم ها تغییر کند  که یا مسیر زندگی شان عوض شود و یا اصلاً با مرگ پایان یابد. در حقیقت  زندگی آنها هیچ ثباتی ندارد که بر روی آن برنامه ریزی کنند و به نظر می رسد  تقدیر محتوم آنها چنین است.

سکانسی در اواسط فیلم که رومرو، بلوندی  را گیر می آورد و با کلک افرادش را از در می فرستد و خود از پنجره می آید  بسیار جالب و تا حدی برای تماشاگری که تا اینجای فیلم بیشتر مزخرفات و  مسخره بازی های رومرو را دیده غافلگیرکننده و عجیب است. رومرو در این صحنه  خود را به حشره تشبیه می کند. گویی او مسخ هویتی خود را پذیرفته و بدان  آگاه است. در ادامه وقتی که می خواهد بلوندی را بکشد شلیک توپ به ساختمان  آنها و ریزش ساختمان را می بینیم که هم بلوندی نجات می یابد و هم بار طنز  به فیلم اضافه می کند. این صحنه از معدود صحنه هایی در چنین فیلم هایی است  که خلق آن از ذهن خلاق و متفکر لئونه بیرون آمده است و شبیه ایده های  سینمای صامت چاپلین و کیتن است. شلیک توپی که با منهدم ساختن ساختمان زندگی  دوباره به بلوندی می بخشد. نقش طنزآمیز رومرو با آن همه بی خیالی و در عین  حال بی رحمی که بلوندی را در آن صحرای خشک با خنده و قساوت قلب پیاده می  کشاند و او را تا لب مرگ می برد و تنها به خاطر منافع خود او را نمی کشد  قابل تامل است. و بعد از آن تغییر لحن او و چاپلوسی اش به خاطر فهمیدن نام  قبری که پول ها در آن مخفی شده رذالت درونی آدم ها را به خوبی به تصویر می  کشد که با کوچکترین تغییری چگونه نقاب بر چهره می زنند و رنگ عوض می کنند.  البته رومرو در جایی در برابر نگاه های بلوندی مجبور به اعتراف می شود و در  توجیه بلایی که سر او آورده می گوید: «اگر تو هم جای من بودی همین کار را  می کردی. » لئونه به سنجش خوبی و بدی و زشتی در نهاد افراد می پردازد و این  که شرایط عینیت یافتن آن چگونه است قضاوت را به عهده تماشاگر می نهد. او  نقش «موقعیت» و عوامل بیرونی را در زندگی که آنان را وادار به آدمکشی می  کند به نمایش می گذارد. از تیتراژ انیمیشن ابتدای فیلم می توان پی برد که  زیاد نباید فیلم و وقایع آن را جدی گرفت. به این خاطر کشته شدن آدم ها در  فیلم همراه با صحنه های فجیع و دلخراش نیست. موسیقی زیبای انیو موریکونه هم  که دیگر جای هیچ حرفی باقی نمی گذارد، کافی است در جایی یک لحظه این  موسیقی را بشنویم و بدون بروبرگرد لحظه های به یاد ماندنی این فیلم را در  ذهن تداعی کنیم. کاراکتر بد هم از آن آدم های عجیبی است که هر کس پول  بیشتری به او بدهد دستورات او را اجرا می کند. وجود چنین شخصیتی در فیلم  هجو و استهزای آدمکش های واقعی است که او را اجیر می کنند و جالب اینکه او  با وجودی که خود قاتل است اما از هر دو نفر پول می گیرد و هر دو را هم می  کشد و زمین را از وجود آنها پاک می کند به این دلیل نسبت واژه «بد» به او  طنزآمیز است و تماشاگر کینه ای از او به دل نمی گیرد. او در واقع مثل  لاشخور عمل می کند و محیط را از شر آنها تمیز می کند.

نویسنده: مجتبی عبداللهی