Lawrence of Arabia

ساخت فیلم «لورنس عربستان» و یا حتی ایده ساخت آن نشان از نبوغ سازنده این فیلم دارد. 27 سال بعد از ساخت آن یکی از ستاره های این فیلم، عمر شریف می گوید: «اگر فردی ثروتمند باشید و شخصی نزد شما بیاید و بگوید می خواهد فیلمی بسازد که زمان آن چهار ساعت باشد، ستاره ای نداشته باشد، کاراکتر مؤنث نداشته باشد و داستان عاشقانه هم نباشد و همینطور صحنه های اکشن هم نداشته باشد و بخواهد هزینه زیادی هم صرف ساخت فیلم در صحرا بکند، چه خواهید گفت؟». به طور کلی انگیزه ساخت این فیلم بر مبنای تصورات است. داستان «لورنس» بر مبنای صحنه های زد و خورد و یا ملودرام سطحی قرار نگرفته بلکه اساس و بنیان آن توانایی دیوید لین David Lean در خلق آن چیزی است که در افق صحرا ظاهر می شود و کم کم شکل انسانی می گیرد. او قبل از اینکه خود را متقاعد کند که این پروژه می تواند موفق یاشد می بایست چگونگی این حس را درک کند.

لحظه ای در فیلم هست، جایی که قهرمان، یک بریتانیایی عجیب به نام تی.ای لاورنس، از یک سفر پرمخاطره در حاشیه صحرا جان سالم به در می برد و برمی گردد که دوستی را که جامانده پیدا کند. این سکانس توان فیلمبرداری را در موج گرمای صحرا بالا می برد، صحنه ای که زمانی طولانی قبل از اینکه علامت کوچکی را ببینیم، حفظ می شود. این صحنه در تلویزیون به هیچ وجه کارآیی ندارد – هیچ چیز دیده نمی شود. اما در سینما، با تماشای برهوت، دقیق می شویم که بتوانیم از جزئیات موج گرما چیزی بیابیم و لحظانی وسعت صحرا و تلخی غیرقابل بخشش آن را تجربه می کنیم.

با توانایی خلق این سکانس فیلم سازان کارآیی فیلم را دریافتند. «لورنس عربستان» یک بیوگرافی ساده و یا یک فیلم ماجراجویانه نیست – اگرچه هر دو عنصر را در خود دارد – بلکه فیلمی است که از صحرا به عنوان صحنه پر زرق و برق برای ساختن یک فرد قابل قبول استفاده می کند. ااین موضوع حقیقت دارد که در فاصله سالهای 17 – 1914 لورنس وسیله ساز جلب کمک از قبائل صحرا از سوی برتانیا و در برابر ترک ها بود اما آنچه فیلم نشان می دهد این است که او خارج از محدوده وطن پرستی عمل می کند و بیشتر جامعه بریتانیا را پس می زند و سعی در شناخت توحش اعراب دارد.

تی. ای لاورنس باید عجیب ترین قهرمان محور داستان باشد. برای ایفای این نقش، لین یکی از عجیب ترین بازیگران تاریخ سینما را در نظر می گیرد، پیتر اوتول Peter O’Tooole، یک مرد باریک و بلند، تقریباً زمخت با صورتی استخوانی و لحن صحبتی تردیدآمیز. نقش اوتول کار ظریفی بود.

اگرچه عمدتاً اعتقاد بر این است که لاورنس یک همجنس گرا بوده اما یک حماسه چند میلیون دلاری که در سال 1962 ساخته شده نمی توانسته صراحتاً به این موضوع بپردازد. هنوز لین و نویسنده اش رابرت بولت Robert Bolt شخصیت لاورنس را تخریب و بازسازی نکرده اند. آنها با استفاده از گفتار و رفتار ویژه اوتول به عنوان ابزار، شخصیتی را خلق کردند که مجموعه معنویت و دیوانگی را دارد، شخصیتی که متفاوت از قهرمانان نظامی است و می تواند اعراب را مجاب کند که پیرو او باشند.لحظه ای دیگر در فیلم هست، جایی که اوتول پیراهن سفید شیخ صحرا را پوشیده و بر روی فطار تصرف شده ترک به نشان پیروزی می رقصد. صحنه هوشمندانه ای است چرا که به نظر می رسد رفتاری همجنسگرایانه را نمایش می دهد و هنوز هیچیک از شخصیت های فیلم توجهیی به آن نکرده اند.

آنچه لین، بولت و اوتول خلق می کنند یک مرد غیرعادی از لحاظ جنسیتی و اجتماعی است که به راحتی با آنچه که هست پذیرفته می شود بی هیچ شرح و عنوانی. آیا چنین مردی می توانست قبائل پراکنده صحرا را جمع کند و در جنگی علیه ترک ها پیروز شود؟ لاورنس این کار را انجام داد. یکی از شخصیت های کلیدی ژورنالیست آمریکائی (آرتور کندی Arthur Kennedy) است که دست تنها افسانه لاورنس را برای مطبوعات انگلیسی زبان بازگو می کند. ژورنالیست تصدیق می کند که به دنبال قهرمانی می گردد که درباره او بنویسد.

«لورنس عربستان» با زمانی حدود 216 دقیقه مملو از جزئیات طرح نیست. فیلم خطوط واضحی دارد و در هیچ کجا شکی در مورد غیرمنطقی بودن جزئیات آن نداریم.

لورنس می تواند گروههای مختلف صحرا را متحد کند چراکه 1) او مشخصاً یک غریبه است که حتی نمی تواند چشم و همچشمی های قدیمی را بفهمد و 2) او می تواند به اعراب نشان دهد این تمایل خود آنهاست که علیه ترک ها بجنگند. در این راه او با رهبران صحرا مثل شریف علی (عمر شریف Omar Sharif) شاهزاده فیصل (آلک گینس Alec Guinness) و عودا ابو تایی (آنتونی کوئین Auda Abu Tayi) پیمان می بندد و این کار را با جلب احترام و رجوع به منطق آنها انجام می دهد. دیالوگ این صحنه ها خیلی پیچیده نیست و بولت گاهی اوقات آن را به گونه ای نوشته که شعرگونه به نظر می رسد.

دقت کرده ام که وقتی مردم از «لورنس عربستان» یاد می کنند از طرح آن صحبت نمی کنند. نگاه مطمئنی در چشمهای آنها هست و یادآوری همه تجربه آنها را نشان می دهد، تجربه ای که به کلام در نمی آید.

فیلم در سال 1962 برنده اسکار بهترین فیلمبرداری شده است. دو تن از ترمیم کنندگان فیلم به نام های رابرت ا. هریس Robert A. Harris و جیم پینتن Jim Painten نگاتیو اصلی فیلم را در ورودی کلمبیا و در میان محفظه های تخریب شده فیلم یافتند و حدود 35 دقیقه از فیلم که از نسخه نهائی فیلم لین حذف شده را کشف کردند. تجربه جالبی بود که فیلم ساخته شده در سال 1962 را در 1989 ببینم و بفهمم چگونه صنعت فیلمسازی دیدگاه ساخت فیلمهای حماسی از این دست را از دست داده و به روایت اکتفا کرده است.

منبع: سینما سنتر